Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում
մեր ուղեղի վրա
Տատյանա Չերնիգովսկայա
Նյարդալեզվաբան և փորձարար-հոգեբան, բանասիրական և կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, Նորվեգիայի գիտությունների
ակադեմիայի թղթակից անդամ Տատյանա Չերնիգովսկայան դասախոսություն է կարդացել «Ինչպես է Համացանցը փոխում մեր ուղեղը»
թեմայով, որի ժամանակ ցրել է ուղեղի աշխատանքի մասին տարածված կարծրատիպերը և պատմել այն մասին, թե ինչու «Գուգլը» և
առցանց կրթությունն այնքան օգտակար չեն, ինչպես թվում են։
Ահա այդ դասախոսության սեղմագիրը։
Ինչ է պետք առաջին հերթին իմանալ
ուղեղի աշխատանքի մասին
Ուղեղի բաղադրատոմսն այսպիսին է. 78% ջուր, 15% ճարպ, մնացածը սպիտակուցներ են, կալիումի հիդրատ և աղ։ Տիեզերքում չկա ուղեղից ավելի բարդ ոչ մի բան այն
ամենից, ինչ գիտենք և ինչը համադրելի է ուղեղի հետ։ Մինչև մեր ուղեղում Համացանցի
հարուցած փոփոխությունների մասին բուն թեմային անցնելը, ժամանակակից տվյալների հիման վրա կպատմեմ, թե ինչպես է ուղեղը սովորում և ինչպես է այն փոփոխվում։
Հիմա նորաձև են դարձել ուղեղի և բանականության հետազոտությունները։ Հատկապես՝ բանականության, բայց դա վտանգավոր թեմա է, քանի որ ոչ ոք չգիտի, թե ինչ է
դա։ Ամենավատը, բայց միաժամանակ և ամենալավը, որ կարելի է այդ առնչությամբ
ասել, հետևյալն է. ես գիտեմ, որ ես գոյություն ունեմ։ Դա անգլերեն հնչում է այսպես՝ firsthand experience, այսինքն՝ առաջին դեմքի տպավորություններ։ Սա այն է, ինչը, հուսով
ենք, որ չունի գրեթե ոչ մի կենդանի և առայժմ չունի արհեստական բանականությունը։
Այդուհանդերձ, ես միշտ վախեցնում եմ բոլորին նրանով, որ հեռու չէ այն ժամանակը,
երբ արհեստական բանականությունն ինքն իրեն կընկալի որպես անհատականություն։
Այդ պահին նրա մեջ ի հայտ կգան սեփական պլաններ, սեփական դրդապատճառներ,
սեփական նպատակներ և, հավատացնում եմ, մենք այդ իմաստի մեջ տեղ չենք ունենա։ Այդ մասին, պարզ բան է, ֆիլմեր են նկարահանվում։ Հիշո՞ւմ եք «Գերակայություն»
(Transcendence) ֆիլմը՝ Ջոնի Դեփի մասնակցությամբ, այն մասին, թե ինչպես մարդը
մեռնելիս իրեն միացնում է ցանցին։ Պետերբուրգում այս ֆիլմի առաջին ցուցադրության
ժամանակ դահլիճում նստած լսեցի, թե ինչպես ետևի շարքում նստած մի մարդ ասաց.
«Սցենարը Չերնիգովսկայան է գրել»։
Ուղեղի թեման շատ հանրածանոթ է դարձել, մարդիկ սկսել են հասկանալ, որ ուղեղը
հանելուկային և հզոր մի բան է, որին թյուրիմացաբար անվանում ենք՝ «իմ ուղեղը»,
մինչդեռ դրա համար ոչ մի հիմնավորում չունենք։ Այն հարցը, թե ով ում է պատկանում,
Տատյանա Չերնիգովսկայա. «Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում մեր ուղեղի վրա»։ Թարգմ.՝ Գ.Թերզյանի
առանձին քննարկման նյութ է։ Այսինքն՝ քանի որ այն հայտնվել է մեր գանգատուփում,
այդ իմաստով կարող ենք ասել՝ «իմն» է։ Բայց այն անհամեմատելիորեն շատ ավելի
հզոր է, քան ինքներս։ «Ուզում եք ասել՝ ուղեղն ու ես նույնը չե՞նք»,- կհարցնեք դուք։
Պատասխանում եմ՝ «Այո՛»։ Մենք իշխանություն չունենք մեր ուղեղի վրա, նա ինքն է
որոշումներ ընդունում։ Եվ դա մեզ շատ փափկանկատ դրության մեջ է դնում։ Բայց
միտքը մի խորամանկ հնարք ունի. ուղեղն ինքն է ընդունում բոլոր որոշումները, ամեն
ինչ ինքն է անում, իսկ մարդուն ազդանշան է ուղարկում, թե՝ մի անհանգստանա, այս
ամենը դու ինքդ ես արել, դա քո՛ որոշումն էր։
Ի՞նչ եք կարծում, ուղեղը որքա՞ն էներգիա է ծախսում։ 10վատ։ Չգիտեմ էլ, թե կա՞ն
արդյոք նման լամպեր։ Թերևս՝ սառնարաններում։ Լավագույն ուղեղներն իրենց ստեղծագործական լավագույն պահերին ծախսում են, դե, ասենք՝ 30 վատ։ Գերհամակարգիչներին մեգավատեր են պետք, իսկական հզոր համակարգիչներին այնքան էներգիա է
անհրաժեշտ, որքան կբավարարի մի ոչ մեծ քաղաքի էլեկտրասնուցման համար։ Սրանից հետևում է, որ ուղեղը բոլորովին այլ կերպ կերպ է աշխատում, ոչ համակարգչի պես։
Սա հանգեցնում է այն մտքին, որ եթե, այնուամենայնիվ, իմանայինք, թե ինչպես է այն
գործում, դա կազդեր մեր կյանքի բոլոր ոլորտների վրա, ընդհուպ մինչև էներգետիկան,
կկարողանայինք ավելի քիչ էներգիա ծախսել։
Անցյալ տարի աշխարհի բոլոր համակարգիչները միասին իրենց արտադրողականությամբ հավասարվեցին մեկ մարդու ուղեղին։ Հասկանո՞ւմ եք, թե ուղեղի էվոլյուցիան
ինչ երկար ճանապարհ է անցել։ Նեանդերթալցիները որոշ ժամանակ անց վերածվեցին
Կանտի, Էյնշտեյնի, Գյոթեի և այլոց՝ հերթականությամբ։ Հանճարների գոյության համար
մենք հսկայական գին ենք վճարում։ Նյարդային և հոգեկան հիվանդություններն աշխարհում հիվանդությունների ցանկի առաջին տեղերում են, դրանք սկսում են գերազանցել քաղցկեղային և սրտանոթային հիվանդություններին, ինչը ըստ էության ոչ
միայն սարսափելի է և մղձավանջ, այլ, ամեն ինչից զատ, նաև հսկայական դինամիկ բեռ
է դարձել բոլոր զարգացած երկրների համար։
Մենք ցանկանում ենք, որ բոլորը նորմալ լինեն։ Բայց նորման միայն այն չէ, ինչը դեռ
հիվանդագին չէ, նրա մյուս ծայրը հասնում է հակառակ հիվանդագին երևույթին՝
հանճարեղությանը։ Որովհետև հանճարեղությունը նորմա չէ։ Եվ, որպես կանոն, այդ
մարդիկ իրենց հանճարեղության համար թանկ են վճարում։ Այդ մարդկանց շարքում
հսկայական տոկոս են կազմում նրանք, ովքեր հարբեցող են դառնում կամ ինքնասպան
են լինում, կամ հոգեկան հիվանդ են դառնում կամ մի այլ բան այնպայման լինում է։ Եվ
սա մեծ վիճակագրություն է։ Սրանք տատիկի հեքիաթներ չեն, այլ իրականություն։
Ի՞նչ տարբերություն ուղեղի և համակարգչի միջև
Մենք ծնվում ենք՝ գլխներումս մի հզորագույն համակարգիչ։ Բայց դրա մեջ պետք է
ծրագրեր մտցնել։ Ինչ-որ ծրագրեր արդեն կան, իսկ որոշ ծրագրեր պետք է «ներբեռնել»,
և դուք դա անում եք ողջ կյանքի ընթացքում, մինչև մեռնելը։ Ուղեղն անընդհատ ներբեռ-
Տատյանա Չերնիգովսկայա. «Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում մեր ուղեղի վրա»։ Թարգմ.՝ Գ.Թերզյանի
նում է, դուք անընդհատ փոխվում, վերակառուցվում եք։ Ուղեղի գլխավոր աշխատանքը
սովորելն է։ Ոչ թե նեղ՝ առօրյա իմաստով, ասենք՝ իմանալ, թե ով է Դրայզերը կամ
Վիվալդին, այլ ամենալայն իմաստով. ուղեղն անդադար տեղեկություններ է կլանում։
Մենք ավելի քան հարյուր միլիարդ նեյրոն ունենք։ Տարբեր գրքերում տարբեր թվեր են
ներկայացվում, բայց մի՞թե կարող ենք լրջորեն հաշվել դրանք։ Նեյրոններից յուրաքանչյուրը, կախված տեսակից, կարող է մինչև 50 հազար կապ ստեղծել ուղեղի այլ մասերի հետ։ Հաշվել իմացող մեկը եթե հաշվի, կստանա քվադրիլիոն։ Ուղեղը նեյրոնների
ցանց չէ միայն, ցանցերի ցանց է, ցանցերի ցանցերի ցանց։ Ուղեղում 5.5 պետաբայթ1 տեղեկատվություն կա. դա հավասար է երեք միլիոն ժամ տևողության տեսանյութի։ Երեք
հարյուր տարի անընդմեջ դիտում։
Սա պատասխան է այն հարցին, թե արդյոք չե՞նք ծանրաբեռնի մեր ուղեղը «ավելորդ»
տեղեկատվությամբ։ Կարող ենք ծանրաբեռնել, բայց ոչ «ավելորդ» տեղեկատվությամբ։
Սկսենք նրանից, թե ի՞նչ է տեղեկատվությունը հենց ուղեղի համար։ Դա միայն
գիտելիքը չէ։ Նա զբաղված է շարժումով, կալիումի և կալցիումի տեղափոխություններով
դեպի բջջի մեմբրան, հետևում է, թե ինչպես են աշխատում երիկամները, ինչ է անում
կոկորդը, ինչպես է փոխվում արյան բաղադրությունը։
Մենք գիտենք, իհարկե, որ ուղեղում կան ֆունկցիոնալ հատվածներ, որ գոյություն
ունի որոշակի գործառույթների տեղայնացում։ Եվ մենք հիմարավարի մտածում ենք, որ
երբ լեզվական աշխատանք ենք կատարում, ուղեղում ակտիվանում են այն գոտիները,
որոնք պատասխանատու են խոսքի համար։ Ամենևին էլ ոչ։ Այսինքն, դրանք կատիվանան, բայց դրան կմասնակցեն նաև ուղեղի մյուս հատվածները։ Այդ պահին կաշխատեն
ուշադրությունն ու հիշողությունը։ Եթե առաջադրանքը տեսողական է, ուրեմն ուղեղի
տեսողական կեղևը նույնպես կգործի, եթե ունկնդրման առաջադրանք է՝ լսողականը։
Մշտապես տեղի կունենան նաև զուգադրման (ասոցիատիվ) գործընթացներ։ Մի խոսքով, ինչ-որ առաջադրանք կատարելիս ուղեղում առանձին մի հատված չի ակտիվանում, ուղեղը միշտ աշխատում է ամբողջությամբ։ Այսինքն, ուղեղում ինչ-որ բանի համար պատասխանատու հատվածներ կարծես թե կան, բայց միևնույն ժամանակ կարծես
նաև չկան։
Մեր ուղեղում հիշողությունը կազմակերպվում է ոչ այնպես, ինչպես համակարգչում.
այն իմաստային սկզբունքով է կառուցված։ Այսինքն, շան մասին տեղեկություններն,
օրինակ, այնտեղ չեն գտնվում, որտեղ կենդանիների մասին մեր հիշողություններն են։
Ասենք թե երեկ շունը շրջել է սուրճի բաժակը դեղին կիսաշրջազգեստիս վրա, դրանից
հետո այդ ցեղատեսակի շունն իմ հիշողության մեջ զուգակցվելու է դեղին փեշի հետ։
Եթե ես որևէ պարզ տեքստում գրեմ, որ նման շներն իմ հիշողության մեջ դեղին կիսաշրջազգեստի հետ են զուգակցվում, կախտորոշեն, որ ես թուլամիտ եմ, քանի որ երկրա1 Պետաբայթ (Pbyte, PB), տեղեկատվության չափման միավոր, հավասար է 1024 տերաբայթի կամ կամ
250 բայթի։ Միջազգային ստանդարտներով Պետա- նշանակում է 1015 = 1.000.000.000.000.000 բայթ
(Վիքիպեդիա): Ծան. թարգմանչի։
Տատյանա Չերնիգովսկայա. «Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում մեր ուղեղի վրա»։ Թարգմ.՝ Գ.Թերզյանի
յին կանոնների համաձայն շները պետք է լինեն այլ շների կողքին, իսկ կիսաշրջազգեստը՝ վերնաշապիկի։
Իսկ աստվածային, այսինքն՝ ուղեղի կանոնների համաձայն հիշողություններն ուղեղում որտեղ ուզում տեղավորվում են։ Որպեսզի համակարգչում գտնեք ինչ-որ բան,
պետք է նշեք հասցեն՝ այսինչ ծրարը, այսինչ ֆայլը, իսկ ֆայլի մեջ՝ բանալի բառերը։
Ուղեղին նույնպես հասցե է պետք, բայց այն բոլորովին այլ կերպ է նշվում։ Մեր ուղեղում
գործողությունների մեծ մասը զուգահեռ է ընթանում, մինչդեռ համակարգիչներն ունեն
մոդուլներ և աշխատում են փուլերով։ Մեզ միայն թվում է, որ համակարգիչը շատ գործեր միաժամանակ է անում։ Այն պարզապես շատ արագ մի խնդրից մյուսին է ցատկում։
Մեր կարճաժամկետ հիշողությունն այնպես չի կառուցված, ինչպես համակարգչինը։
Համակարգիչներն ունեն սարքեր՝ «սարքաշար» (hardware) և ծրագրեր՝ «ծրագրաշար»
(software)։ Իսկ ուղեղում hardware-ն ու software-ը անխզելի են։ Կարելի է, իհարկե, որոշել, որ ուղեղի «ծրագրաշարը» մեր գենետիկան է։ Բայց այն ծրագրերը, որոնք մեր ուղեղն
ամբողջ կյանքում ներբեռնում և տեղադրում է իր մեջ, որոշ ժամանակ անց «սարքեր» են
դառնում։ Այն, ինչը սովորում եք, աստիճանաբար սկսում է ազդել գեների վրա։
Ուղեղը պրոֆեսոր Դոուելի գլխի նման ափսեի վրա չի ապրում։ Այն ունի մարմին.
ականջներ, ձեռքեր, ոտքեր, մաշկ, դրա համար էլ հիշում է շրթներկի համը, հիշում է, թե
ինչ է նշանակում. «կրունկս քոր է գալիս»։ Համակարգիչն այդ մարմինը չունի։
Ինչպես է վիրտուալ իրականությունը փոխում ուղեղը
Եթե մենք ամբողջ օրը «նստում ենք» համացանցում, ի հայտ է գալիս մի բան, որն աշխարհում հիվանդություն է համարվում. համակարգչային կախվածություն։ Այն բուժում
են նույն մասնագետները, ովքեր բուժում են թմրամոլությունը, ալկոհոլամոլությունը,
զանազան այլ «մոլություններ»։ Եվ դա իրական կախվածություն է, ոչ թե վախեցնելու
համար հորինված մի բան։ Համակարգչային կախվածության ժամանակ ի հայտ եկող
տհաճություններից մեկը սոցիալական շփումներից զրկվելն է։ Նման մարդկանց մոտ չի
մշակվում այն, ինչը հիմա համարվում է մարդու՝ մեր մոլորակի մյուս հարևանների հետ
համեմատած, ամենավերջին (արդեն ահետացող) առավելություններից մեկը. ուրիշ
մարդու հոգեկան մոդելը կառուցելու կարողությունը։
Ռուսաց լեզվում չկա այդ գործողությունը բնորոշող լավ բառ, անգլերեն այն կոչվում է՝
«theory of mind», որը հաճախ հիմարավարի թարգմանում են որպես «մտքի/մտածողության տեսություն» («теория ума»), բայց որը ոչ մի ընդհանուր բան չունի դրա հետ։ Իրականում դա նշանակում է իրավիճակին ոչ թե սեփական, այլ ուրիշի աչքերով (ուղեղով) նայելու կարողություն։ Սա հաղորդակցության հիմքն է, ուսուցման հիմքը, ցավակցելու
ապրումակցելու հիմքը։ Սա հարմարվելու կարողությունն է (настройка) է, որն ի հայտ է
գալիս, երբ մարդուն սովորեցնում են դա։ Սա խիստ կարևոր բան է։ Մարդիկ, ում մոտ
հարմարվելու նման կարողությունը լիովին բացակայում է, հիվանդ են աուտիզմով կամ
տառապում են շիզոֆրենիայով։
Տատյանա Չերնիգովսկայա. «Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում մեր ուղեղի վրա»։ Թարգմ.՝ Գ.Թերզյանի
Ագրեսիաների մեծ մասնագետ Սերգեյ Նիկոլաևիչ Ենիկոլոպովն ասում է. ոչ մի բան
չի փոխարինի վզակոթին հասցված ընկերական հարվածին։ Եվ նա միանգամայն
իրավացի է։ Համակարգիչը հլու հնազանդ է. այն կարելի է անջատել։ Երբ մարդն արդեն
բոլորին «սպանել» է համակարգչային խաղում, մտածում է, որ կարելի է կոտլետ ուտել,
անջատում է համակարգիչը։ Հետո միացնում է, իսկ դրանք նորից կենդանի են ու վազվզում են այնտեղ։ Նման մարդիկ զրկվում են սոցիալական շփման հմտություններից.
նրանք չեն սիրահարվում, չգիտեն, թե ինչպես դա անել։ Նրանք փորձանքի մեջ են։
Համակարգիչն արտաքին տեղեկատվության պահեստարան է։ Մարդկային մշակույթն սկսվեց այն ժամանակ, երբ ի հայտ եկան տեղեկությունների արտաքին կրիչները։
Մինչև հիմա գիտական բանավեճեր են տեղի ունենում. ավարտվե՞լ է մարդու կենսաբանական էվոլյուցիան, թե՞ ոչ։ Ի դեպ, սա շատ լուրջ հարց է։ Գենետիկներն ասում են՝
ավարտվել է, քանի որ այն ամենը, ինչ մեր մեջ զարգանում է, արդեն գենետիկա է։
Ես առարկում եմ գենետիկներին՝ ասելով. «Իսկ դուք որտեղի՞ց գիտեք, եթե գաղնիք
չէ»։ Մենք որքա՞ն ժամանակ ենք ապրում երկրի վրա։ Եթե նույնիսկ ընդհանրապես մոռանանք մշակույթի մասին, ուրեմն մարդու ժամանակակից տեսակն ապրում է 200
հազար տարի։ Մրջյուններն ապրում են 200 միլիոն տարի, նրանց համեմատությամբ մեր
200 հազար տարին միլիվայրկյան է։ Իսկ ե՞րբ է սկսվել մեր մշակույթը։ Լավ, թող լինի 30
հազար տարի առաջ, համաձայն եմ նույնիսկ 50, 150 հազար տարուն, թեև դա չի եղել։
Սա ընդամենն ակնթարթ է։ Եկեք ապրենք գոնե միլիոն տարի, հետո կտեսնենք։
Տեղեկատվության պահեստարանը գնալով ավելի ու ավելի բարդ է դառնում. այդ
բոլոր «ամպերը», որոնց մեջ կախվում են մեր տվյալները, տեսադարանները, կինոդարանները, գրադարանները, թանգարանները աճում են յուրաքանչյուր վայրկյան։ Ոչ ոք
չգիտի, թե ինչ է պետք անել դրանց հետ, քանի որ այդ տեղեկատվությունը հնարավոր չէ
մշակել։ Ուղեղին առնչվող հոդվածների քանակն անցնում է 10 միլիոնից. այդ ամենը
հնարավոր չէ անգամ կարդալ։ Ամեն օր մոտ 10 նոր հոդված է հրապարակվում։ Հիմա ես
ի՞նչ անեմ այդ ամենի հետ։ Այդ տվյալների հասանելիությունը գնալով ավելի բարդ ու
թանկ է դառնում։ Այդ պահեստարանների հասանելիությունը ոչ թե գրադարանի ընթերցողական տոմսն է, այլ մարդուն տրվող կրթությունը և պատկերացումն այն մասին, թե
ինչպես ձեռք բերել այդ տեղեկատվությունը և ինչպես օգտագործել։
Իսկ կրթությունը գնալով ավելի երկարատև ու ավելի թանկ է դառնում։ Եվ կարևոր էլ
չէ, թե ով է վճարում. ուսանողն ի՞նքը, պետությո՞ւնը, թե՞ հովանավորը։ Այն իսկապես
շատ թանկ է։ Ահա թե ինչու մենք արդեն չենք կարող խուսափել վիրտուալ միջավայրի
հետ շփումից։ Մենք հայտնվել ենք մի աշխարհում, որը ոչ միայն ամբողջովին տեղեկություններից է բաղկացած, այն նաև «հեղուկ» է։ Սա սոսկ փոխաբերություն չէ.
շրջանառվում է «fluid world»2 եզրաբառը։
2 fluid world – Անգլերեն «fluid» նշանակում է և՛ հեղուկ, և՛ հոսուն, հոսող։ Ռուսերեն բնագրում «жидкий
мир» է, որն այստեղ թերևս ավելի ճիշտ կլիներ հայերեն «հոսող աշխարհ» թարգմանել։ (Ծան. հայերեն
թարգմանչի)։
Տատյանա Չերնիգովսկայա. «Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում մեր ուղեղի վրա»։ Թարգմ.՝ Գ.Թերզյանի
Հեղուկ (հոսող/փոփոխվող/ոչ կայուն), քանի որ մի մարդը կարող է հանդես գալ
տասնյակ դեմքերով, տասնյակ անուններով (nikname), ընդ որում, չգիտենք էլ, թե նա
որտեղ է գտնվում։ Ավելին, չենք էլ ուզում իմանալ։ Ինչ տարբերություն. Հիմալայներո՞ւմ
է նստած, Պերուո՞ւմ, թե՞ հարևան սենյակում, իսկ գուցե ոչ մի տեղ էլ նստած չէ, այլ
ընդամենը կեղծիք է, նմանակում (սիմուլյացիա)։
Մենք հայտնվել ենք մի աշխարհում, որը դարձել է անհասկանալի օբյեկտ. անհայտ
է, ով է այնտեղ բնակվում, արդյո՞ք բոլորն այնտեղ կենդանի մարդիկ են։
Մենք մտածում ենք, թե ինչ լավ է, որ հեռավար սովորելու հնարավորություն
ունենք. չէ՞ որ դա աշխարհում ամեն ինչ հասանելի է դարձնում։ Միայն թե նման
ուսուցումը մանրակրկիտ ընտրություն է ենթադրում. ինչ վերցնել, իսկ ինչը՝ ոչ։ Մի
դեպք պատմեմ. վերջերս ավոկադո էի գնել, ուզում էի գուակամոլե
թանձրահյութ պատրաստել, բայց մոռացել էի, թե ինչպես, ինչ պիտի լցնեմ մեջը,
կարելի՞ է պատառաքաղով տրորել, թե՞ անպայման բլենդերով պիտի հարել։
Բնականաբար մտնում եմ «Գուգլ», կես վայրկյան անց ստանում եմ պատասխանը։ Պարզ
է, որ սա ոչ կարևոր տեղեկություն է։ Իսկ եթե ինձ տվյալներ են պետք այն մասին, թե
ինչպիսի քերականական համակարգ է ունեցել շումերերենը, «Վիկիպեդիան» վերջին
տեղը կլինի, որտեղ կփնտրեմ։ Ուրեմն՝ պետք է իմանամ, թե որտեղ փնտրել։ Այստեղ էլ
մեր առջև ծառանում է ոչ հաճելի, բայց կարևոր հարց. որքանո՞վ են թվային
տեխնոլոգիաները փոխում հենց մեզ։
Ո՞րն է «գուգլ»-ելու և առցանց կրթության խնդիրը
Ցանկացած ուսում խթանում է մեր ուղեղը։ Նույնիսկ ապուշայինը։ «Ուսուցում»
ասելով նկատի չունեմ դասարանում նստելն ու դասագրքեր կարդալը, այլ ցանկացած
աշխատանք, որ կատարում է ուղեղը, և որը բարդ է այդ ուղեղի համար։ Հմտությունը,
արվեստը փոխանցվում են վարպետից աշակերտին, անհատից անհատին։ Հնարավոր չէ
խոհարարություն սովորել գրքերով, ոչինչ չի ստացվի։ Դրա համար պետք է կանգնել ու
նայել, թե ինչ և ինչպես է անում վարպետը։
Այդ տեսանկյունից ես մի հրաշալի փորձ եմ ունեցել։ Հյուր էի գնացել բարեկամիս։
Նրա մայրն այնպիսի կարկանդակներ էր թխել, ինչպիսիք, երևի, միայն երկնքում են
ուտում։ Չեմ հասկանում, թե ինչպես է հնարավոր այդպիսի բան պատրաստել։ Ես
ասում եմ նրան. «Թելադրե՛ք, խնդրում եմ, բաղադրատոմսը»,- մի բան, որն իմ խելքի
մասին չի վկայում։ Նա թելադրեց, ես ամեն ինչ գրի առա, հետո ճշտորեն կատարեցի և…
պատրաստածս թափեցի աղբամանը։ Ուտելու բան չէր։
Բարդ, հետաքրքիր գրականություն ընթերցելու ճաշակը հնարավոր չէ հեռավար
սերմանել։ Մարդը արվեստ սովորելու համար գնում է կոնկրետ վարպետի մոտ, որ
ինտելեկտուալ «կախվածության» մեջ լինի և հաճույք ստանա։ Բազմաթիվ գործոններ
Տատյանա Չերնիգովսկայա. «Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում մեր ուղեղի վրա»։ Թարգմ.՝ Գ.Թերզյանի
կան, որոնք էլեկտրոններն ի վիճակի չեն փոխանցել։ Նույնիսկ եթե այդ էլեկտրոնները
փոխանցվում են տեսադասախոսությունների ձևաչափով, միևնույնն է, դա այն չէ։
Խնդրե՛մ, թող 500 միլիարդ մարդ ստանա այդ հեռավար ուսուցումը։
Բայց ես ուզում եմ, որ նրանցից հարյուրը սովորական, ավանդական կրթություն
ստանան։ Վերջերս ինձ ասացին, թե որոշում է ընդունվել, որ շուտով երեխաներն
ընդհանրապես ձեռքով չեն գրելու, այլ միայն համակարգչի վրա են տպագրելու։
Գրելը միայն ձեռքի մանր մկանների զարգացումը չէ, որ ապահովում է, դա նաև
զարգացնում է այն «ճիշտ տեղը», որը մասնավորապես կապված է խոսքի և
ինքնակազմակերպման հմտությունների հետ։
Գոյություն ունեն որոշ կանոններ, որոնք առնչվում են ճանաչողական և
ստեղծագործական մտածողությանը։ Դրանցից մեկն ասում է. պետք է վերացնել
իմացական վերահսկողությունը (когнитивный контроль). պետք է դադարել ետ նայել և
վախենալ սխալներից։ Պետք չէ նայել, թե ինչ են անում հարևանները և զբաղվել
ինքնախարազանմամբ. «Հավանաբար ես սա չեմ կարող անել, իսկապես չեմ կարող
անել, նույնիսկ չարժե սկսել, ես դեռ պատրաստ չեմ դրան»։ Թող մտքերը հոսեն, ինչպես
գալիս են։ Մտքերն իրենք կհոսեն ու կգնան այնտեղ, որտեղ պետք է։ Ուղեղը չպետք է
հաշվիչի նման հաշվարկներով զբաղվի։
Որոշ ընկերություններ, որոնք կարող են իրենց դա թույլ տալ (գիտեմ, որ
Ճապոնիայում կան նմանները), աշխատանքի են ընդունում խենթ ու խելառ մեկին,
իսկական «հիպիի» վարքով։ Նա բոլորին խանգարում է, ատում է բոլորին, փող է
ստանում ոչինչ չանելու համար, աշխատանքի է գալիս ոչ թե կոստյումով, ինչպես
ընդունված է, այլ մաշված ջինսով։ Նա նստում է այնտեղ, որտեղ չի կարելի, ամեն ինչ
թափթփում է, ծխում է այնտեղ, որտեղ ոչ մեկին չի կարելի, իսկ նրան թույլ են տալիս,
բոլորին տրամադրում է իր դեմ։
Հետո մի օր հանկարծ ասում է. «Գիտե՞ք, սա պետք է այստեղ դնել, սա՝ այստեղ, իսկ
սա՝ այստեղ»։ Արդյունքում 5 միլիարդ շահույթ են ստանում։
P.S. Եվ հիշե՛ք, պարզապես փոխելով սպառման մեր սովորությունները
(потребление), մենք միասին փոխում ենք աշխարհը:
Թարգմանությունը՝ Գայանե Թերզյանի
Աղբյուրը՝
http://econet.ru/articles/118477-neyrolingvist-tatyana-chernigovskaya-kak-internet-vliyaet-nanash-mozg#.WL2UyPxtrSt.facebook
Անգելինա Ղազարյան 